Ooit dachten we dat hofmakerij iets was van een koene ridder die door een schone maagd werd uitverkozen om haar te bezwangeren. En terwijl hij gaat jagen, brengt zij geduldig een schare kroost groot. Deze rolverdeling zou ook in het dierenrijk veelvuldig te zien zijn. Van de mannetjes wordt gedacht dat zij dominant en aggressief zijn en er op uit zijn om zo veel mogelijk vrouwtjes te bevruchten. Vrouwtjes, die zelf kuis en passief thuis blijven wachten. Voor veel mensen is dat nu eenmaal de manier waarop de wereld is ingedeeld.
Maar klopt dat wel? Of hebben we onze eigen culturele normen en waarden louter geprojecteerd op de dieren om ons heen? Een klein maar groeiend aantal biologen denk van wel. Tenminste, volgens biologen Joan Roughgarden van het Hawaiï Institute of Marine Biology en Zuleyma Tang-Martinez van de University of Missouri. Zij denken dat er sprake is van een ‘confirmation bias’, ofwel het bevestigen van een idee dat al bestond.
En daarom hebben biologen vaak over het hoofd gezien dat de seksualiteit van dieren veel diverser is dan tot nu toe werd aangenomen. Als ze even verder hadden gekeken, dan zouden ze dieren zien die volledig breken met deze aannames: Een interseksuele kangoeroe bijvoorbeeld, of een vis met vier afzonderlijke geslachten.
Als deze biologen gelijk hebben, dan moeten we nog eens goed nadenken over een aantal aannames rond seks. Steeds meer mensen zijn het er over eens dat de grens tussen man en vrouw bij ons mensen minder binair is dan we dachten.
Darwin
Onze huidige manier van denken is beïnvloed door Charles Darwin, de bioloog die maar weinig van de staart van een pauw begreep. Hoe kon zo’n extravagante staart nou bijdragen aan het overleven van deze diersoort? Darwin zag hierin een patroon: mannetjes zijn gepassioneerd en vrouwtjes terughoudend. Hij concludeerde dat er zoiets was als ‘seksuele selectie’. Want, zo dacht Darwin, als veel mannetjes moeten wedijveren om een vrouwtje, dan kan dat mannetje maar beter flink zijn best doen. Of dat nou is in een 1-op-1 gevecht, of door te laten zien wie de mooiste is (zoals bij de pauw)
John Bateman deed daar nog een schepje bovenop. Eieren zijn groot en lastig te maken, Zaad is klein en komt in grote hoeveelheden. Dus, vrouwtjes moeten zorgvuldig zijn in het kiezen van een mannetje en mannetjes kunnen hun zaad overal verspreiden (of zelfs verspillen).
Kortom, mannetjes zijn van nature overspelig en vrouwtjes kieskeurig. Deze logica is inmiddels veelvuldig toegepast, van fruitvliegjes tot libelles, van ganzen tot apen en van olifanten tot zeehonden. Een rudimentair rapport uit 1972 hierover van Robert Trivers is al meer dan 11.000 keer geciteerd.
Natuurlijk waren er uitzonderingen, zoals het zeenaaldvrouwtje dat haar eitjes vastlijmt aan een mannetje, zodat zij er snel vandoor kan gaan. Maar dit werd gezien als uitzonderlijk en zelfs als een omgekeerde wereld. De uitzondering die de regel bevestigde, zeg maar.
De opvatting dat mannetjes er altijd maar op los neuken, terwijl vrouwtjes afwachtend zijn, wordt nu dus door een aantal biologen ter discussie gesteld. Zelfs de eerste onderzoeken naar het seksueel gedrag van fruitvliegjes ligt daarmee onder vuur. Zelfs de uitspraak van een aantal wetenschappers dat mannen grappiger zouden zijn dan vrouwen (bij wijze van pauwenveren) zou eerder het gevolg zijn van een seksistische stereotypering dan van evolutionaire geschiedenis. Biologen hebben gewoon nooit objectief gekeken naar de complexe interactie tussen mannen en vrouwen.
Patricia Gowaty van de University of California heeft geprobeerd om het experiment met fruitvliegjes in 2012 te herhalen, maar ze kon geen overtuigend bewijs vinden dat mannetjes meer baat zouden hebben bij een losbandig seksleven dan vrouwtjes.
Leeuwinnen doen het tot wel 100 maal per dag met verschillende partners
In een rapport uit april 2016 van Tang-Martinez, beschrijft deze onderzoeker verschillende vrouwtjes die zich ‘niet aan de regels houden’. Zo zijn er vrouwelijke vogels die helemaal niet, zoals werd aangenomen, monogaam op het nest blijven, maar juist veelvuldig vreemdgaan. Van alle winterkoninkjes zijn slechts 5% van de koppeltjes monogaam.
Volgens Tang-Martinez zijn er leeuwinnen die op een dag met een hele rij aan verschillende partners paren, tot wel 100 maal op een dag. Datzelfde patroon is terug te vinden bij verschillende primaten en echt niet alleen bij de bonobos. Ook langoeren, lemuren en kapucijner aapjes vertonen dat gedrag.
En dan hebben we het nog niet eens over kevers, salamanders, krekels, slangen, geckos en huismuizen. Bij al deze diersoorten wacht het vrouwtjes niet tot het mannetje eindelijk thuiskomt, zoals Bateman dacht.
Vaak zijn de verschillen tussen seksueel gedrag tussen mannetjes en vrouwtjes niet statistisch significant. Ook zijn er slechts een klein aantal diersoorten echt onderzocht. Nu hoeft de theorie niet direct in de prullenbak, maar enige nuance en voorzichtigheid zou op zijn plaats zijn.
Variatie
“Als bioloog zou je misschien denken dat slechts een paar diersoorten (misschien een dozijn) af zou wijken van onze binaire heteronormen”, zegt Roughgarden. “Maar ik was verbaasd om te zien hoe veel variatie er in werkelijkheid te vinden is.”
Wetenschappers gaan er van uit dat het geslacht wordt bepaald door de aanwezigheid of afwezigheid van bepaalde chromosomen. Maar individuen laten vaak karakteristieken zien van zowel mannetjes als vrouwtjes. Bij sommige diersoorten, zoals kangaroos, luipaarden, wallabies, bepaalde varkenssoorten en bruine en zwarte beren, komen hermafrodieten veelvuldig voor. Uit een onderzoek uit 1988 blijkt dat 10 tot 20% van alle beren een penis-achtige structuur hebben op de plaats van de vagina. Een interseksuele beer wordt bevrucht en baart door haar penis, aldus Roughgarden.
Bij andere diersoorten is het zelfs onmogelijk om aan te geven of ze mannetje dan wel vrouwtje zijn. Er zijn zelfs soorten waarbij drie of vier geslachten kunnen worden onderscheiden. Dergelijke dieren zien er soms uit als van de ene sekse, maar gedragen zich als die van het andere geslacht. De zonnebaars heeft drie mannelijke geslachten. Elk type heeft een andere voortplanting.
Ook het aantal diersoorten waarvan bekend is dat het homoseksueel gedrag vertoond groeit. En dus lijkt het steeds minder relevant om te spreken van mannelijk en vrouwelijk gedrag, want dat zou in veel diersoorten weleens hetzelfde kunnen zijn.
Ingezonden brief: Wanneer is de bekrompenheid begonnen?
De mens is monogaam om SOA’s uit te roeien
10 dingen die je in de keuken kunt vinden voor hete seks
Mannen die vaker seks hebben, hebben een kleinere kans op hart- en vaatziekten
Mega Darwin spin uit Madagaskar verwent zijn vrouwtje met orale seks en bondage