Een terugblik (flashback) kan erg goed werken om je verhaallijn te ondersteunen en je personage geloofwaardiger te maken. Ook voorkomt het dat je verhaal saai wordt door een chronologische beschrijving van gebeurtenissen. Er zijn verschillende manieren om flashbacks te gebruiken maar je loopt vast ook tegen praktische vraagstukken op. Hoe ga je bijvoorbeeld om met dialoog in een flashback, gebruik je verleden tijd of tegenwoordige tijd, en wat is eigenlijk het verschil tussen een herinnering en een flashback?

Wat is een flashback

Een flashback neemt de lezer kortstondig mee naar het verleden. Daarna keert de lezer weer terug waar de verhaallijn werd onderbroken. Een flashback kan een zin zijn, maar kan ook een heel hoofdstuk van een boek beslaan.Het belang van de flashback bepaalt hoe lang het is.

In de psychologie is een flashback ‘een plotselinge levendige herbeleving van de traumatische gebeurtenis die gepaard gaat met (een) sterke emotie(s)’. Mensen die lijden aan PTSS (Post Traumatische Stress Stoornis) kunnen soms door een geluid of geur heftige emoties ervaren. Hoewel dat los staat van een flashback in literatuur, is er wel een overeenkomst. De meeste auteurs gebruiken een flashback na een heftige scene. Er moet iets belangrijks zijn gebeurd waardoor je personage (of het verhaal) wordt teruggeworpen in de tijd. De flashback heeft als functie om de lezer te informeren, het verhaal te verdiepen, het karakter van een personage te verduidelijken, of om plotwendingen mogelijk te maken.

Bedenk dat er een verschil is tussen een flashback en een herinnering. Een flashback schetst een feitelijke gebeurtenissen in het verleden. Alles in de flashback, is ‘daadwerkelijk’ gebeurd. Een herinnering is wat een persoon zich herinnert van een gebeurtenis, en kan dus gekleurd zijn door emotie. Gebruik een flashback dan ook om de lezer te informeren over een voorgeschiedenis, en de herinnering om inzicht te geven in de psyche van je personage.

Flashbacks moeten wel iets toevoegen aan je personage of aan de verhaallijn. Het moet je lezer in staat stellen om beter te begrijpen waarom je personage handelt zoals hij doet.

Interne en externe flashbacks

Soms wordt onderscheid gemaakt tussen interne en externe flashbacks. Een interne flashback is een flashback die verwijst naar een gebeurtenis die zich qua tijd afspeelt ‘binnen’ het verhaal. Jouw verhaal speelt zich af in een bepaald tijdsbestek (T1 tot T2). Wanneer de flashback ergens tussen T1 en T2 ligt, noemen we dat een interne flashback.

Je kunt interne flashbacks gebruiken om kleine spanningsbogen in het plot aan te brengen. Zo’n flashbacks kan een handeling verklaren die tot dan toe onbegrepen was. Dat worden ook wel ‘verklarende flashbacks’ genoemd.

Als de flashback vóór T1 ligt (en dus buiten jouw verhaal), dan spreken we van een externe flashback. Externe flashbacks maken het mogelijk om een personage te verdiepen. Je geeft je personage hiermee een verleden. Flashbacks die achtergrondinformatie over een personage geven worden ook wel ‘roddelende flashbacks’ genoemd.

Hoe pas je een flashback toe in een erotisch verhaal?

Met een flashback kun je extra spanning aanbrengen in je verhaallijn. Je onderbreekt de chronologie. Let er op dat die onderbreking voor de lezer logisch moet zijn. Gebruik bijvoorbeeld een aankondiging, door je hoofdpersoon te laten zeggen ‘ik herinner me…’ of ‘we zagen elkaar voor het eerst toen…’. Je lezer weet dan dat er en flashback aan zit te komen.

Je kunt een flashback ook heel expliciet aankondigen met een tijdsaanduiding, bijvoorbeeld ‘dat ging in 1930 heel anders. Toen …’.

Maar een fraaiere manier om flashbacks te schrijven is op basis van emoties, zintuigen en stimuli. De geur van leer kan je personage meenemen naar die keer dat hij vastgebonden lag bij een dominatrix en dat antieke tafeltje deed haar misschien denken aan die keer dat ze in Rome was en voor het eerst een escapade had. Vrijwel alles kun je aangrijpen om een flashback in te bouwen.

Net zoals dat je de flashback ‘aankondigt’, moet je ook laten weten dat je weer terug bent in het heden.

Dialoog als alternatief voor flashbacks

Een handige manier om een flashback te gebruiken is in een dialoog, waarin het ene personage iets vertelt over het verleden aan de andere, bijvoorbeeld:

“Weet je dan niet wat er met Anne is gebeurd?”
“Nee, daar weet ik niets van.”
“Een jaar geleden is ze aangevallen door een motorbende. Ze was er lichamelijk niet eens zo erg aan toe, maar ze heeft maanden last gehad van slapeloze nachten.”

Op deze manier voorkom je de (technisch) lastige manier om je verhaal te onderbreken en kun je toch de lezer laten begrijpen wat er aan de hand is.

Tegenwoordige of verleden tijd

Veel schrijvers schrijven hun verhaallijn in verleden tijd. Maar hoe ga je dan om met een flashback? Is die ook in verleden tijd of kan die in tegenwoordige tijd? Of moet je als je veel flashbacks hebt die in verleden tijd zijn geschreven, je verhaallijn dan in tegenwoordige tijd schrijven?

Er bestaan geen vaste regels voor het tijdsperspectief. Je kunt een verhaal hebben dat in verleden tijd is geschreven en dan een terugblik hebben die in tegenwoordige tijd is geschreven. Bijvoorbeeld:

Ze dacht aan de eerste keer met Frederik. Hoewel ze zich dat destijds niet realiseerde, was het geen hoogstandje geweest. 

Zo traag hij kan doet ze haar slipje omlaag. Hij kan zijn blik nauwelijks van het kleine toefje rode haar afhouden, dat lijkt te glinsteren in het kaarslicht.

Belangrijker is dat je laat merken wat onderdeel is van de flashback en wanneer die weer ophoudt.

Flashback als alternatief voor een introductie

Om je lezer snel in het verhaal te trekken, wil je beginnen met de actie. ‘Start met de worp van de steen, en niet met de aanloop tot de worp‘. Een flashback kan een perfect hulpmiddel zijn om daarna de lezer te informeren wat er vooraf is gegaan aan de actie.

Veel detectiveverhalen beginnen bijvoorbeeld met de vondst van een lijk en pas daarna wordt duidelijk wat er zich precies heeft afgespeeld. Ook bij erotica kun je dit soort verhaallijnen volgen. Begin niet met hoe de personages elkaar hebben ontmoet, maar start met de actie, of in ieder geval met een scene die frictie en spanning in zich heeft. Als het dan nog van belang is hoe de personages elkaar hebben ontmoet (geloof me: dat is meestal niet het geval), dan kun je dat doen met een flashback of een herinnering.

Op deze manier wint je verhaal aan snelheid, is het veel minder een ‘rapportage‘ en wordt de lezer veel meer in het verhaal gezogen.