Iedere auteur moet zichzelf in de schoenen kunnen plaatsen van een ander. Er is flink wat empathie voor nodig om een personage te creëren en die in je verhaal te plaatsen. In deze episode van ‘Zin‘ gaan we in op gezichtspunt, perspectief en tone of voice.

Wat is gezichtspunt?

Het gezichtspunt in een verhaal, is de positie die de verteller heeft als hij de gebeurtenissen beschrijft. Er zijn verschillende gezichtspunten mogelijk:

• Eerste persoon: de verteller is de persoon die het verhaal uit de eerste hand vertelt (ik, mij, mijn). Dit kan ook in meervoud zijn (we, wij, ons).
• Tweede persoon: de verteller beschrijft wat er met jou (de lezer) gebeurt (jij, jouw). Dit is geen gebruikelijk standpunt in fictie.
• Derde persoon: De verteller vertelt het verhaal aan de lezer over iemand anders (hij, zij). Dit is het meest voorkomend gezichtspunt in fictie. Je kunt als schrijver één persoon volgen, maar ook meerdere personen.
• Derde alwetend persoon: De verteller vertelt het verhaal, maar heeft meer informatie dan de hoofdpersoon en de lezer. Dit gezichtspunt wordt wel gebruikt bij flash forward (vooruitblikken), waarbij de verteller al weet wat er gaat gebeuren.

Het is belangrijk dat je bij het schrijven een van deze gezichtspunten kiest en daar consequent in blijft gedurende het gehele verhaal.

‘Headhopping’ en hoe je dat kunt voorkomen

Het meest gekozen gezichtspunt is dus derde persoon, waarin de verteller iets zegt over een ander (hij deed dit en hij deed dat). Het is belangrijk dat je in één scene NIET wisselt van gezichtspunt. Dat lijkt voor de hand liggend, maar het is een van de meest gemaakte fouten.

Zie de auteur als een cameraman die over de schouders van één persoon meekijkt. De auteur (en dus ook de lezer) ziet en weet alleen wat er vanuit het gezichtspunt van die persoon gebeurt. De verteller moet dus niet plotseling de gedachtes van iemand anders laten zien. Als het gezichtspunt tijdens een scene toch wisselt, noemen we dat ‘head hopping’. Een voorbeeld van ‘headhopping dat onjuist is:

Marianne kwam de kamer binnen en keek rond. Er waren een aantal stelletjes die met elkaar druk in gesprek waren. Een ober liep met een blad vol gevulde champagneglazen rond. Marianne nam er één af en nipte van de zoetzure bubbels. ‘Wat een leuke vrouw’, dacht Johan.

Het bovenstaande voorbeeld is geschreven vanuit de derde persoon. We volgen Marianne. De verteller zit als het ware in haar hoofd. Daarom is het voor de lezer heel verwarrend als we ineens de gedachten van Johan kunnen lezen. Deze fout is makkelijk gemaakt en ook eenvoudig te herstellen:

Marianne kwam de kamer binnen en keek rond. Er waren een aantal stelletjes die met elkaar druk in gesprek waren. Een ober liep met een blad vol gevulde champagneglazen rond. Marianne nam er één af en nipte van de zoetzure bubbels. Het viel Marianne op dat een van de mannen haar van top tot teen bekeek. Hij knipoogde naar haar.

In het tweede voorbeeld blijven we in het hoofd en vanuit het gezichtspunt van Marianne het verhaal volgen. We kunnen niet de gedachten van Johan lezen, maar door het toepassen van ‘show, don’t tell‘ krijgen we wel een indruk van wat Johan denkt.

Veel gemaakte fouten bij het schrijven in de eerste persoon

Als je schrijft vanuit het gezichtspunt van de eerste persoon, moet de verteller wel een interessant personage zijn. Hij, zij, of soms ook ‘het’ (ik kom daar later op terug) zit midden in het verhaal. Alles wat gezegd en getoond wordt, wordt gefilterd vanuit het gezichtspunt van de verteller. Het verhaal is daardoor altijd partijdig, bevooroordeeld en gekleurd. De verteller vertelt zijn verhaal, en dat is niet noodzakelijkerwijs het hele verhaal. Je kunt dit ‘gebrek’ ook in je voordeel gebruiken als schrijver. De lezer zou bijvoorbeeld gedurende het verhaal kunnen ontdekken dat de verteller niet helemaal eerlijk is geweest. Dit noemen we de ‘unreliable narrator’, ofwel de onbetrouwbare verteller. Een voorbeeld hiervan is Humbert in Lolita van Nabakov.

Ook het schrijven vanuit de eerste persoon heeft een paar valkuilen. De meest gemaakte fout, is het gebruiken van ‘zelfbeschrijvingen’. Een eerste persoon kan alleen dingen zien vanuit zijn of haar eigen ogen. Een zin als ‘ik keek hem met ronde groene ogen aan, terwijl mijn haar glansde in de zon’ is daarom onjuist. De persoon kan onmogelijk zien dat haar ogen rond zijn en dat haar haar glanst in de zon. Ze kan hooguit de warmte van de zon voelen.

Vaak zijn de personages die uit het gezichtspunt van de eerste persoon vertellen, aardige en sympathieke anti-helden, omdat de lezer zich daar makkelijk mee kan identificeren. De echte moeilijkheid om in deze vorm te schrijven, is dat je in de valkuil kunt trappen om maar door te blijven gaan over wat er in het hoofd van de hoofdpersoon omgaat.

Wat is dan perspectief?

Perspectief is gerelateerd aan het gezichtspunt, maar gaat vooral over de achtergrond en de ervaringen van het personage. Iedereen kijkt op een andere manier naar dingen, gebaseerd op persoonlijke ervaringen. Een kind kan denken dat een leeuw lief en leuk is, maar een volwassene weet dat het een levensgevaarlijk dier is.

Het perspectief bepaalt dus hoe je personage aankijkt tegen de wereld. Welke ervaringen kleuren de realiteit? Een door de wol geverfde prostitué zal anders naar een naakte man kijken dan een maagdelijk tienermeisje. Dus als je een multidimensionaal verhaal wilt schrijven, dan moet je het perspectief van alle personages goed op elkaar afstemmen. Hoe zou het verhaal van Assepoester eruit zien als we het zouden schrijven vanuit het perspectief van de boze stiefmoeder?

Tone of voice: versterk het perspectief

De tone of voice is de kleur die je geeft aan het perspectief. Als je personage blij en opgewekt is, gebruik je andere woorden, ritme en zinsopbouw dan wanneer je personage depressief en eenzaam is.

Soms worden de begrippen tone (toon) en voice (stem) uit elkaar getrokken. De toon is de emotie die de personages hebben en de stem is de manier waarop jij als schrijver schrijft (jouw schrijfstijl).

Hoe dan ook, je personages hebben een verschillende kijk op de wereld (perspectief) en met de toon kun je die verschillen extra benadrukken.

Schrijven vanuit het perspectief van een levenloos object

Een van de meest gebruikte oefeningen voor dit onderwerp, is door een verhaal te schrijven vanuit het perspectief van een levenloos object, zoals een schoen, een lantaarnpaal, een stuk wasgoed aan de waslijn, of … een seksspeeltje.

Een dildo die vers uit de verpakking komt, zal anders tegen de wereld aankijken dan een veelgebruikte zweep in een BDSM kelder. Een dildo weet misschien hoe het voelt om in een vagina te zijn, maar een potlood of een lepel niet. Een lepel weet misschien wel hoe het de ervaring van de binnenkant van een vagina kan vergelijken met dat van een mond en die weet misschien ook het verschil tussen een kreuntje over een lekker soepje en dat van een orgasme.

Schrijven vanuit het perspectief van een levenloos object, vraagt van de schrijver om echt te begrijpen wat het denkt, voelt en ervaart, rekening houdend met diens referentiekader. Het object kan levensecht drama meemaken, of een conflict, om het verhaal interessant te maken. De lezer wil niet lezen hoe het object een gebeurtenis beschrijft als in een verslag, maar de lezer wil weten hoe het het object vergaat, hoe het omgaat met problemen en alle worstelingen de baas blijft.

De opdracht: Schrijf een verhaal vanuit het perspectief van een seksspeeltje

Als schrijver zou je in staat moeten zijn om onder woorden te brengen hoe het moet zijn om een object te zijn, in dit geval een seksspeeltje. Wat denkt een vibrator? Houdt het van zijn werk? Is het verdrietig, bang in het donkere laatje van het nachtkastje? Voelt het zich eenzaam overdag, geliefd, beschaamd, jaloers op andere speeltjes? Zou het huilen als zijn eigenaar naar haar werk is gegaan zonder hem gedag te kussen? De schrijver moet in de huid kunnen kruipen van het seksspeeltje.

Schrijf een verhaal van maximaal 400 woorden vanuit het perspectief van een seksspeeltje. Gebruik daarin het gezichtspunt van eerste persoon.

Heb jij je opgegeven als deelnemer aan ‘Zin’, dan kun je jouw inzending hieronder in het formulier opsturen. Je kunt inzenden tot 31 mei 2024.